موضوعات علمی ، فنی مهندسی و بازرسی و دانلود کتاب و جزوه

فرآيند ارزيابي فني سازندگان تجهيزات (Manufacturer Evaluation Process)

 

1- عليرضا خسروي كارشناس ارشد بازرسی ساخت

2- ملك جوكار كارشناس بازرسی ساخت

 

1- مقدمه:

توسعه صنعتي كشورها نياز به استفاده از كالاهاي صنعتي با كيفيت بالا را ايجاب مي­ نمايد. در اين ميان، صنايع نفت و گاز به دليل مشخصه­ هاي توليد مثل بالا بودن فشار عملياتي (Working Pressure) خصوصاً در صنايع بالادستي و مرطوب و خورنده بودن سيال (Wet & Sour Fluid) و خطرات جاني و مالي ناشي از رخداد عيب (Failure) در سيستم، ريسك كاري بالاتري دارند و لزوم كنترل بيشتر در فرآيند ساخت را باعث مي­ شوند.

انتظار مي­رود هر فرآورده و محصولي، خواسته ويژه­اي را برآورده سازد، مطابق با استاندارد مربوطه طراحي و ساخته شود، مصرف كننده از آن احساس رضايت كند و با مقررات جاري ايمني و زيست محيطي سازگار باشد.

جهت حصول اطمينان از مطابقت محصول با استانداردهاي ساخت و درنتيجه داشتن اطمينان خاطر از كيفيت محصول و سازگاري با اصول ايمني و زيست محيطي، نياز است كه كليه فرآيندهاي ساخت كنترل گردند. با توجه به اينكه در صنعت نفت و گاز و پتروشيمي براي احداث يك طرح و مجتمع از پيمانكاران مختلف در طراحي، ساخت و نصب تجهيزات پروژه استفاده مي­شود لذا براي اينكه از لحاظ كيفيت، برنامه زمان بندي اجرا و ساخت، رعايت نكات ايمني و مطابقت با استانداردهاي ملي و جهاني، خللي در برنامه شركتهاي مادر (Client, EPC, GC, PC) ايجاد نشود ارزيابي شركتهاي پيمانكاري/ سازنده به لحاظ طراحي مهندسي، كنترل كيفي، بازرگاني، پايبندي به تعهدات ايجاد شده، از سوي كارفرما اجتناب ناپذير است.

در مقاله حاضر سعي مي­شود اصول كلي حاكم بر فرآيند ارزيابي شركتهاي سازنده تجهيزات صنايع نفت، گاز و پتروشيمي تشريح گردد.

 

2- روند ارزيابي:

 

اصولاً در بحث ارزيابي فني يك سازنده، با توجه به زمينه فعاليت سازنده بايستي موارد ذيل را مدنظر قرار داد:

2-1- طراحي و مهندسي (Design & Engineering)

در صنعت معمولاً كار طراحي به وسيله مهندس طراح با همكاري بخشهاي ديگر از جمله خدمات مربوط به مشتري، بازاريابي و فروش، ايمني، پژوهش و توسعه و مهمتر از همه بخش توليد و ساخت انجام مي­ شود.

طراحي مهندسي را مي­ توان ابداع يك محصول كه نياز مشخصي را برآورده مي­سازد تعريف كرد. يك طرح خوب بايستي به فرآورده­اي منجر شود كه نيازمنديها را با توجه به قوانين جاري، ايمني و قابليت اطمينان، به صورتي كارا و اقتصادي فراهم نمايد. براي فراهم كردن اين ويژگي­ها بخش طراحي و مهندسي بايستي عوامل گوناگوني را در نظر بگيرد:

• عوامل مرتبط با ويژگيهاي محصول مانند ظرفيت، اندازه، وزن، عمر مفيد مورد انتظار، قابليت اطمينان، سهولت كاربري و تعمير، محيط كاري مورد نظر، ميزان سر و صدا، آلودگي و ....
• عوامل مرتبط با ويژگيهاي طراحي مانند دستورالعملهاي طراحي، پيچيدگي، نيروهاي اعمالي، انعطاف­پذيري و ...
• عوامل مرتبط با ماده مانند استحكام، شكل­ پذيري، چقرمگي، مقاومت به خوردگي، هدايت الكتريكي و حرارتي و ...
• عوامل مرتبط با توليد مانند فرآيندهاي موجود ساخت، دقت، پرداخت سطح، زمان تحويل و كيفيت مورد نياز و ...

ممكن است كليه عوامل مذكور كاربرد نداشته باشند و يا تمام وضعيتهاي طراحي داراي اهميت يكساني نباشند ضمن اينكه انتظار نمي­رود مهندسين طراح در تمام اين زمينه­ ها تخصص داشته باشند ولي بايستي از اهميت آنها آگاه بوده و قادر باشند با متخصصين مختلف كه در مراحل گوناگون توليد محصول مرتبط هستند ارتباط مؤثري داشته باشند.

با توجه به نكات فوق سازنده بايستي داراي بخش مهندسي مجرب باشد كه توانايي طراحي محصول منطبق با استاندارد مربوطه را داشته باشد. دستورالعمل­هاي طراحي/ كنترل طراحي، نرم­افزارهاي تخصصي (Original) مرتبط با محصول توليدي بايستي در بخش مهندسي موجود باشد و سازنده توانايي اعمال تغييرات در مشخصات محصول به منظور بهينه كردن فرآيند ساخت را داشته باشد.

 

2-2- برنامه­ريزي (Planning)

سازنده بايستي قادر به تهيه برنامه زمانبندي جهت ساخت محصول باشد.در اين برنامه بايستي ميزان پيشرفت مراحل در طي مدت ساخت به صورت منفك شده (Item Break Down) ارائه گردد. عدم توانمندي سازنده جهت برنامه ­ريزي ساخت باعث تأخير در مراحل ساخت و خسارات بعدي به كارفرما مي­ شود.

امروزه در اكثر شركتها از نرم­افزارهاي تخصصي كنترل پروژه از قبيل MS Project جهت برنامه­ريزي و اعلام برنامه زمان بندي ساخت تجهيز استفاده مي­شود.

 

2-3- مشخصات فرآيند توليد (Manufacturing Process Specification)

امروزه در صنعت از فرآيندهاي مختلفي در توليد قطعات استفاده مي­ شود كه مهمترين آنها عبارتند از:

• ريخته­ گري (Casting)
• نورد (Rolling)
• آهنگري (Forging)
• اكستروژن (Extrude)
• جوشكاري (Welding)
• تزريق (Injection)

جهت انتخاب نوع فرآيند توليد نياز است مكانيزمهاي شكست و از كار افتادگي قطعه، نوع سرويس مورد استفاده، شرايط كاري (دما، فشار) شناسايي گردد.

انواع مكانيزمهاي شكست قطعات عبارتند از:

 

• از كارافتادگي مكانيكي (Mechanical Failure)
• از كارافتادگي خزشي (Creep Failure)
• از كارافتادگي سايشي (Erosion Failure)
• از كارافتادگي خستگي (Fatigue Failure)
• از كارافتادگي به علت اثرات تركيبي تنش و خوردگي (Stress Corrosion Cracking)
• از كارافتادگي در اثر خوردگي (Corrosion Failure)

تأثير شرايط محيط كار روي عملكرد ماده در دماي بالا را مي­ توان به چند گروه اصلي تقسيم كرد:

• اثرات مكانيكي مانند خزش و پارگي در اثر تنش
• اثرات شيميايي مانند اكسايش
• تركيب خزش و خستگي
• خستگي حرارتي

لذا با شناخت انواع شكستها و خوردگي قطعه به علت نوع سرويس كاري، فرآيند مناسب جهت توليد قطعات مطابق با استانداردهاي مربوطه تعيين مي گردد. فرآيند توليد انتخابي بايستي به گونه اي باشد كه نيازمنديهاي سرويس كاري، كنترل كيفي، مسائل ايمني را برآورده نموده و از نظراقتصادي نيز مقرون به صرفه باشد.

 

2-4- كنترل فرآيند توليد (Manufacturing Process Control)

فرآيند توليد بايستي شامل كليه كنترل هاي لازم مطابق با استاندارد ساخت محصول باشد. ارزيابي بايستي با توجه به شرايط و مشخصه هاي كاري محصول (Working Condition) و ريسك كاري عدم كاركرد صحيح محصول با توجه به مشخصات فرآيند و كنترل فرآيند توليد صورت پذيرد.

.

2-5- طر ح كنترل كيفي ( Quality Control Plan)

سازنده براي ساخت محصول بايستي با توجه به مشخصات محصول و فرآيند ساخت آن، طرح كنترل كيفي تهيه نمايد. طرح كنترل كيفي بايستي شامل كنتر­ل­هاي لازم، روش­هاي كنترل، معيارهاي ارزيابي، روشهاي آزمايشات مجدد، نحوه برخورد با محصولات نامنطبق، ايستگاه­ها و نحوه بازرسي سازنده، خريدار و/ يا بازرس شخص ثالث باشد.

 

2-6- كنترل كيفيت (Quality Control)

كنترل كيفيت يك فعاليت مهم در امر توليد تجهيزات مي­ باشد كه برحسب كاربرد و تعداد قطعات توليدي از بازرسي 100درصدي تا نمونه­ برداري آماري تغيير مي­ كند. در پاره­اي كاربردها ممكن است لازم باشد زيرمجموعه­ ها و قطعات محصول آزمايش شوند تا اطمينان حاصل شود كه محصول مطابق ويژگيهاي تعريف شده و استاندارد مربوطه عمل مي­ كند.

واحد كنترل كيفيت بايستي در كليه مراحل توليد كنترل­هاي لازم مطابق با استاندارد ساخت محصول را انجام دهد و تجهيزات لازم براي اين كار را داشته باشد. امروزه بسياري از كارخانجات بزرگ دنيا سياست خود را بر استفاده از خدمات ساير شركتها (Out Sourcing) جهت ساخت محصول گذاشته­ اند. در اين حالت بايستي تأمين­ كنندگان طبق دستورالعمل اجرايي و به صورت دوره­اي و مستمر ارزيابي شوند و گزارشات ارزيابي آنها در سيستم ثبت شود. انجام اين كار بايستي با همكاري واحد كنترل كيفيت انجام پذيرد.

 

2-7- استمرار كيفيت محصول (Product Quality Repeatability)

از جمله موارد ديگر استمرار كنترل كيفيت در كارخانه مي­ باشد. عدم وجود دستورالعمل­هاي كامل و جامع جهت انجام فعاليت­هاي كنترلي باعث اعمال سليقه در فرآيند كنترل كيفي شده و يا اينكه در صورت عدم دقت خريدار، ممكن است به منظور پايين آمدن قيمت تمام شده محصول و كاهش زمان توليد، بعضي از فعاليتهاي كنترل كيفي از پروسه توليد توسط سازنده حذف شود. سيستم كنترل كيفي كارخانه بايستي به نحوي عمل كند كه تغيير مديريت و يا افراد بر نحوه كنترل و نهايتاً كيفيت محصول تأثير نگذارد.

 

2-8- منابع تأمين مواد اوليه (Origin of Raw Material)

كيفيت مواد اوليه، درصد بالايي از كيفيت محصول نهايي را تشكيل مي­دهد. لازم است واحد كنترل كيفي كارخانه طبق دستورالعمل اجرايي و متناسب با نقش و حساسيت مواد اوليه در كيفيت محصول نهايي، كنترل­هاي دقيق را مدنظر قرار دهد و آزمايشات مورد نياز را طبق استاندارد بر روي محصول انجام دهد.

كليه كالاهاي مورد استفاده در صنعت نفت، گاز و پتروشيمي بايستي داراي گواهينامه كيفي (Material Certificate) بوده و گواهينامه كالا بسته به سطح بازرسي درخواست شده از طرف كارفرما مطابق با استاندارد EN 10204 صادر گردند.

 

2-9- تضمين كيفيت (Quality Assurance)

سازنده بايستي اطمينان لازم از انجام كنترل­هاي لازم بر روي محصول را داشته باشد و محصول توليدي خود را گارانتي ­نمايد. نحوه تضمين كالا با توجه نوع قرارداد و حساسيت محصول در شرايط كاري معمولاً به صورت 12 ماه پس از نصب و يا 18 ماه پس از حمل و ترخيص كالا (Shipment) انتخاب مي­ گردد.

 

2-10- شناسايي و رديابي مواد اوليه/ محصول نهايي (Raw Material & Product Traceability)

كليه مراحل توليد بايستي قابل رديابي باشند به نحوي كه براي هر محصول توليدي منابع تأمين مواد اوليه، مشخصات مواد اوليه مصرف شده، زمان توليد، نفرات و تجهيزات مورد استفاده در كنترل كيفي و ساير موارد موثر در كيفيت محصول مشخص باشند. اين عمل علاوه بر بالابردن كيفيت محصول، اشكالات بعدي قابل ايجاد در حين عملكرد محصول كه ناشي از كيفيت مواد اوليه و يا عدم انجام صحيح كنترل هاي كيفي لازم و مطابق استاندارد در حين توليد محصول مي باشند را قابل رديابي و رفع مي­ سازد.

 

2-11- ارزيابي پيمانكاران فرعي (Sub-Contractor Evaluation Procedure)

سازنده بايستي داراي روش اجرايي جهت ارزيابي پيمانكاران فرعي باشد و آنها را به صورت دوره­اي مورد ارزيابي قرار دهد و گزارشات آن را در سيستم ثبت نمايد. اين گزارشات علاوه بر موارد بازرگاني بايستي شامل موارد فني كه در قسمتهاي قبل توضيح داده شد، باشد. سازنده بايستي توانايي رتبه­بندي پيمانكاران فرعي را بر حسب نوع محصول توليدي و با توجه به ارزيابي­هاي انجام شده از لحاظ فني داشته باشد.

 

2-12- مستندات (Documents)

متناسب با فرآيند توليد و حساسيت محصول توليدي، سازنده بايستي در كليه مراحل ساخت، مستندات مرتبط با توليد را ثبت نمايد و در نهايت به خريدار به صورت كتابچه تحويل نمايد.اين مستندات شامل طرح كنترل كيفي، گواهينامه­هاي مواد اوليه، نتايج انجام آزمايشات، مستندات فرآيند و كنترل فرآيند توليد، راهنماي كار با دستگاه و ... مي­ باشد.

 

2-13- خدمات پس از فروش (After Sale Services)

سازنده بايستي داراي تيم مهندسي مجرب و كارآزموده در سازمان خود باشد تا علاوه بر اينكه درهنگام سفارش كالا توانايي لازم جهت رفع ابهامات فني سفارش را داشته باشد، پس از فروش نيز در صورت نياز مشتري، توانمندي لازم جهت ارائه خدمات فني و رفع نواقص ايجاد شده را داشته باشد. سازنده بايستي به محصولي كه به مشتري ارائه مي­ دهد اطمينان داشته باشد و بتواند آن را گارانتي كند. البته بايد مدنظر داشت در بسياري از اوقات، صرف گارانتي كالا توسط سازنده نبايستي باعث اطمينان شود زيرا چه بسا خسارات جاني و مالي عملكرد نادرست يك كالاي صنعتي، صدمات چند صد برابر و گاهي جبران ناپذير داشته باشد.

 

2-14- ايمني و محيط زيست (HSE)

سازنده بايستي متناسب با فرآيند توليد، الزامات ايمني و زيست محيطي مرتبط با ساخت محصول را رعايت نمايد. مقررات ايمني در حين مراحل توليد بايستي رعايت گردد و فعاليتهاي توليدي نبايد آسيبي به محيط زيست وارد نمايد.

 

3- مراجع/ منابع:

1) سيستم يكپارچه مديريت (Integrate Management System)– مترجم علي جلالي، محمود جلالي- سازمان بين المللي استاندارد-سال 1384

2) راهنماي مميزي نظامهاي تضمين كيفيت- حيدر اميريان- نشر روح قم- 1373

3) استانداردهاي ISO 9000 و تكنيكهاي نوين مديريت كيفيت- بهرام جلوداري ممقاني

4) EN 10204- "Inspection Documents for Metallic Products", DIN, 2004

5) ASM Handbooks, 1993