موضوعات علمی ، فنی مهندسی و بازرسی و دانلود کتاب و جزوه

حفاظت در برابر پرتوها

از نظر ایمنی پرتوهای الکترومغناطیسی به دو دسته پرتوهای یون ساز و غیر یون ساز تبدیل می شوند:

1- پرتوهای یون ساز: بخشی از پرتوهای الکترومغناطیس که انرژی آنها برای ایجاد یونش در ماده کافی می باشد. مانند پرتوهای ایکس و گاما

2- پرتوهای غیر یونساز: بخشی از پرتوهای الکترومغناطیس که انرژی آنها برای ایجاد یونش در ماده کافی نمی باشد و فقط باعث ايجاد گرما در آن مي شود كه اغلب اثرات بيولوژيكي حاصل از پرتوگيري با اين پرتوها نتيجه همين پديده است. این پرتوها به چند دسته تقسیم می شوند که مهمترین آنها به شرح زیر می باشد.

پرتوهای غیریونساز

مافوق صوت

امواج مافوق صوت از دسته امواج الکترومغناطیس نمی باشند و در برخورد با بافتهای بدن ایجاد یون نمی کنند لذا این پرتوها نیز در زمره پرتوهای غیریونساز قرار می گیرند. (جذب پرتوهای مافوق صوت در بافتهای زنده ایجاد گرما می کند که این امر باعث تغیرات بیولوژیکی می شود.)

1- پرتوهای ماوراء بنفش UV :

مهمترین منبع تولید آن پرتوهای خورشید و انواع لامپهای (UV). و نور حاصل از جوشکاری با جریان برق مي باشد پرتوهای ماوراء بنفش یا از طریق ایجاد گرما و یا از طریق ایجاد واکنشهای فتوشیمی به بدن اثر می گذارند. پرتوماوراء بنفش از یک سو برای بدن لازم است و کمبود آن باعث کمبود ویتامین D و نرمی استخوان می شود و از سوی دیگر چنانچه میزان جذب پرتو کنترل نشود اثرات منفی خواهد داشت.

از آنجائی که پرتوماوراء بنفش به میزان کمی در بدن انسان نفوذ می کند و بیشتر در پوست و چشم جذب می شود، اثرات بیولوژیکی آن به انسان به اثرات منفي به پوست بدن و چشم محدود می شود.

نسبت اثرات مضر پرتوهای ماوراء بنفش به پوست و چشم :

با جذب پرتوماوراء بنفش در پوست، و در دراز مدت پوست ضخیم تر شده شیارهای عمیق در آن ایجاد می شود. این امر احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می دهد. این اثر در کارگرانی که در دراز مدت زیر آفتاب بدون رعایت مسائل ایمنی کار کرده اند بیشتر مشاهده شده است .

کسانی که رنگ پوست روشنتری دارند حساسیت بیشتری نسبت به پرتوهای ماوراء بنفش دارند.

چنانچه چشم شخص در معرض پرتوهای ماوراء بنفش قرار گیرد ممکن است مقداری از پرتو از طریق قرنیه عبور کرده و توسط عدسی ها جذب شود و یا چنانچه پرتو شدیدتر باشد ممکن است بخشی از آن به شبکیه برسد و جذب آن شود. به همین دلیل قرار گرفتن افراد در معرض پرتوهای مارواء بنفش بدون رعایت نکات ایمنی خطرناک است و ممکن است باعث ایجاد آب مروارید شود.

پرتوهای ماوراء بنفش با توجه به عدم قدرت نفوذ آنها در مواد به راحتی مهار می شوند که مهمترین روشهای جلوگیری از جذب پرتوهای ماوراء بنفش به قرار زیر می باشد.

1- استفاده از لباسهای آستین بلند و کاملاً پوشیده

2- انواع شیشه پرتوهای ضعیف را به خوبی جذب می کنند.

3- اجسامی که در برابر نور معمولی کدر می باشند به خوبی پرتوهای ماوراء بنفش ر اجذب می کنند.

4- در مواردی که شدت پرتو زیاد باشد باید از شیشه های مخصوص استفاده شود.( مثلاً در جوشکاری)

نکته: پرتوهای ماوراءبنفش به صورت غیر مستتقیم بر کارکرد ریه و دستگاه تنفسی تأثیر منفی دارد. چون گاز اکسیژن در مجاورت پرتوهای ماوراء بنفش تبدیل به ازن می شود.

با توجه به اینکه حتی در صورت مراعات نکات ایمنی فوق احتمال پرتوگیری در اثر بی احتیاطی نیز وجود دارد لازم است :

1- در صورت پرتوگیری چشم با نور شدید برای کاهش درد، چشم با پارچه مرطوب خنک کمپرس شود سپس به پزشک مراجعه شود.

2- در صورت سوختگی پوست با پرتوهای نوری یا پرتوگیری چشم فرد تا بهبود کامل تحت تابش پرتو نوری قوی قرار گیرد.

در ضمن نباید از روغن ماهی یا پمادهای سوختگی استفاده شود و توصیه می شود برای التیام ناراحتی و سوزش پوست از کمپرس پارچه خنک نم دار استفاده شود.

تمام کسانی که در معرض پرتوهای شدید می باشند «جوشکاران» و بازرسان جوش در صورت تماس زياد با پرتو باید به صورت سالیانه معاینه چشم شوند.

پرتوهاي نور مرئي VS:

اين پرتوها با چشم قابل ديدن مي باشد و اثرات بيولوژيكي آن كاملاً شناخته شده است و در صورت زياد نبودن آن اثر منفي روي انسان نمي گذارد مگر ليزرها كه نوع خاصي از منابع نور است كه تفاوتهايي با نور معمولي دارند از جمله ليزر معمولاً تك رنگ است و ليزرها معمولاً باريك و داراي واگرائي كمتر مي باشند، لذا با دور شدن از منبع ليزر شدت آن كاهش نمي يابد. لذا مهمترين نكته در حفاظت در برابر ليزر اين است كه نگاه كردن به ليزر يا تاباندن آن به چشم افراد خطرناك است.

پرتوهاي مادون قرمز (IR)

پرتوهاي مادون قرمز به سه دسته فرعي تقسيم مي شوند كه تقسيم بندي براساس طول موج هاي آنها مي باشد CوBو IRA، هر ماده اي كه دماي آن بالاتر از صفر كليون باشد IRساطع مي كند.

منابع اصلي IRخورشيد و لامپهاي مادون قرمز مي باشند.

مهمترين اثرات بيولوژيكي پرتوهاي مادون قرمز در اثر افزايش دماي بافت بعد از جذب اين پرتو روي مي دهد، حداكثر عمق نفوذ مادون قرمز در پوست حدود 3mm است. كه اثرات بارز آن ايجاد سوختگي و تيره شدن پوست مي شود و چنانچه شخصي در برابر پرتو مادون قرمز قرار گيرد به صورت طبيعي چشمهاي خود را مي بندد لذا پرتو توسط پلك جذب مي شود.

اگر شخصي در طولاني مدت در معرض پرتوهاي مادون قرمز قرار گيرد بعد از چند سال احتمال ابتلا به آب مرواريد وجود دارد، در حال حاضر استانداردي براي حفاظت در برابر پرتو مادون قرمز وجود ندارد ولي براي حفاظت در برابر اين پرتوها توجه به اين نكات مهم است كه اغلب پرتوهاي مادون قرمز توسط آب جذب مي شود و با افزايش فاصله شدت پرتو كم مي شود و استفاده از عينك مخصوص براي افرادي كه به صورت مداوم در مجاورت سطوح داغ قرار دارند توصيه مي شود.

امواج راديويي و ميكرويو RF,MW

اين پرتوها امروزه بسيار مورد استفاده قرار مي گيرد، مقداري از اين امواج پس از انتشار توسط محيط جذب مي شوند كه انرژي جذب شده توسط محيط به گرما تبديل مي شود كه اين امر باعث اثرات منفي مي شوند.

ميزان انرژي جذب شده توسط محيط به گرما تبديل مي شود كه اين امر باعث ايجاد اختلال در رفتار شخص مي شود.

همچنين اين پرتوها باعث ايجاد آب مرواريد، سوزش و ريزش آب از چشم و سردرد مي شود.