موضوعات علمی ، فنی مهندسی و بازرسی و دانلود کتاب و جزوه

پيمانكاري و مشكلات آن

عدم توان كارفرما در اجراي پروژه هاي مورد نياز وي توسط كارمندان خود در زمان مشخص و يا اجراي آن از نظر فني و بصورت اقتصادي منجر به گذاشتن آن پروژه به مناقصه خواهد شد كه پس از برآورد آن از نظر اقتصادي و زماني و تحليل مهندسي فعاليت ها آن پروژه به مناقصه گذاشته خواهد شد، اين كار مي تواند بصورت اعلام عمومي در جرايد و يا بصورت خصوصي جهت تعدادي از پيمانكاران انجام و جهت آنها دعوتنامه شركت درمناقصه ارسال شود.

كار پيمانكار از همان ابتداء پس از دعوتنامه شروع خواهد شد، پيمانكار مي بايست كليه اطلاعات خواسته شده توسط كارفرما را در زماني محدود تهيه و به نحو مطلوب در اختيار وي قرار دهد تا در مرحله ارزيابي، امتياز خوبي را كسب نموده و موفق به ورود به مرحله بعد گردد.

از مهمترين فعاليت هائي كه پيمانكار در اين مرحله انجام مي دهد مي توان به موارد زير اشاره كرد.

1- تهيه ضمانتنامه شركت در مناقصه

2- برآورد حجم كارهاي خواسته شده توسط كارفرما

3- برآورد پروژه از نظر زماني و طول اجراي آن

4- برآورد نيروي انساني و تخصصهاي مورد نياز

5- برآورد مواد مصرفي

6- برآورد كليه هزينه ها

7- تهيه كليه مدارك مورد نياز كارفرما، تهيه سندها و تائيديه هاي مورد نياز از سازمانها و ارگانهاي ذيربط.

8- تهيه پيشنهاد فني و پيشنهاد قيمت پروژه

9- و .......

پس از اينكه كليه مراحل انجام گرفت و مدارك خواسته شده به كارفرما در موعد مقرر تحويل داده شد و روز بازگشايي پاكات فرارسيد در صورتيكه قيمت اعلام شده توسط پيمانكار مورد قبول كميسيون معاملات قرار گيرد، آن شركت بعنوان برنده مناقصه شناخته خواهد شد و اين روند منجر به عقد قرارداد خواهد گرديد.

از فعاليت هاي اساسي كه از مرحله اعلام برنده مناقصه مي بايست توسط پيمانكار انجام شوند مي توان به موارد زير اشاره كرد.

1- درخواست جهت عودت يا باطل نمودن ضمانت شركت در مناقصه

2- تهيه ضمانت نامه حسن انجام تعهدات

3- بازنگري قرارداد از نظر توان اجرائي و اقتصادي بودن آن و كنترل اسناد پيش نويس قرارداد با اسناد مناقصه

4- عقد و امضاء قرارداد

5- پيگيري جهت شروع بكار و تاريخ شروع قرارداد

6- تخصيص منابع پروژه از نظر نيروي انساني، معرفي مدير پروژه تهيه چارت سازماني پروژه، تخصيص تجهيزات

7- راه اندازي كارگاه و شروع كار

8- انجام اقدامات كنترلي و كنترل پروژه

9- ارسال صورت وضعيت ها در مراحل مختلف پروژه و كنترل پروژه تا پايان آن

10-گرفتن تائيديه حسن انجام كار از كارفرما و تائيد كارهاي انجام يافته

11- تحويل موقت پروژه

12- تحويل دائم پروژه

13- گرفتن مفاصا حساب از بيمه و تأمين اجتماعي

14- بازپس گيري و ابطال ضمانت نامه هاي حسن انجام كار

15- و ....

مهمترين مورد قبل از رسيدن به مرحله عقد قرارداد و برنده شدن در مناقصه رقابت با ساير پيمانكاران شركت كننده در مناقصه خواهد بود. اين رقابت ها در عرصه فعاليت هاي عمومي بسيار تنگاتنگ خواهد بود، امروز حتي پروژه هايي كه نياز به فعاليت هاي تخصصي نيز دارند داراي رقابت هاي سخت و نزديك به هم مي باشند.

در مواردي بعلت ناديده گرفتن كليه شرايط از طرف كارفرما و يا تهيه نشدن بستر مناسب جهت انجام مناقصه بصورتيكه همه پيمانكاران از شرايط مساوي برخوردار گردند ، مشكلات بسياري براي پيمانكاران بوجود خواهد آمد ما در اين مقاله سعي داريم به مسائل و مشكلات قراردادها از ديد پيمانكار نگاه كرده و آنها را بيان نمائيم تا راه حل مناسبي از طرف كارفرمايان محترم جهت برطرف كردن مشكلات در نظر گرفته شود.

يك بررسي سرانگشتي و تجارب و آمار قراردادهاي گذشته نشان مي دهد كه در اكثر قراردادها مبالغ زيادي از درآمدپروژه در ابتداي كار توسط كارفرما از پيمانكار بلوكه مي گردد كه معمولاً شامل 5% بيمه ، 5% ماليات و 10% حسن انجام كارمي باشد. در برخي از پروژه نيز 25% جهت قسط آخر كسر خواهد شد كه جمع مبالغ بلوكه شده را به 45% خواهد رساند.

موارد فوق بجز هزينه هائي است كه پيمانكار مي بايست جهت صمانتنامه قرارداد و يا هزينه هاي انجام مناقصه پرداخت نمايد. اگر از زاويه دقيق به مسئله نگاه كنيم متوجه خواهيم شد كه بيمه كاركنان هر ماهه توسط پيمانكار پرداخت مي شود و بلوكه شدن مجدد آن تا پايان پروژه مفهومي نخواهد داشت. اين مسئله در شرايط رقابتي با پيمانكاران خارجي بيشتر نمايان خواهد شد چرا كه در قراردادهايي كه با پيمانكاران خارجي منعقد شده نه تنها شاهد بلوكه شدن در آمد پيمانكار نخواهيم بود. حتي در اكثر موارد بجاي بلوكه شدن درآمد براي اينگونه قراردادها LC نيز باز خواهد شد و رقابت با پيمانكار خارجي براي پيمانكار داخلي سخت تر خواهد شد.

خيلي از قوانين اجرايي مناقصات مربوط به چند دهه قبل بوده و حتي زحمت بازنگري و به روز رساندن آنها نيز انجام نشده است. مثلاً قانون منع مداخله كارمندان از معاملات دولتي مربوط به سال 1337 بوده كه پس از گذشت 49 سال از آن هنوز ويرايش جديدي از آن ايجاد نشده است.

در بعضي از شركت ها سقف ريالي قراردادهايي كه مي توانند بدون مناقصه انجام شوند مربوط به دهه هاي قبل مي باشد كه با تورم و قيمت هاي امروزي سازگاري ندارد و به روز رساني نشده است و با زمان حال تناسب ندارد.

در بعضي مواقع سازمانهايي منحل شده يا در سازمانهاي ديگر ادغام شده اند مانند سازمان برنامه و بودجه ولي هنوز از رتبه بندي اين سازمان در مناقصات استفاده مي شود. وقتي پاي عقدقرارداد مي رويم و شروع به خواندن قرارداد مي كنيم تازه متوجه مشكلات موجود خواهيم شد.

متاسفانه برداشتي كه از پيمانكار در اذهان مردم از سالهاي قبل موجود است برداشت مثبتي نمي باشد، اگر به متن قراردادها دقت نمائيد متوجه خواهيد شد كه قراردادها بيشتر يك سويه و به نفع كارفرما تهيه شده است و درآن خواسته هاي پيمانكار را كمتردر نظر مي گيرند و پيمانكار در يك عرصه رقابتي فقط در پيشنهاد قيمت مجاز به ارائه قيمت مي باشد و ساير موارد از طرف كارفرما مشخص خواهند شد. همه چيز به نفع كارفرما طراحي شده، هميشه صحبت از تضمين كار توسط پيمانكار است و هيچگاه براي تعهدات كارفرما تضميني در نظر گرفته نشده است، هميشه متن قراردادها بخش تعهدات پيمانكار از تعهدات كارفرما بيشتر است. همة بايدها مربوط به پيمانكار مي باشد و كارفرما نسبت به پيمانكار برتري نسبي دارد در صورتيكه قرارداد يك امر دوسويه اي مي باشد و هر دو طرف قرارداد مي بايست به منافع خود برسند و محدود كردن يك طرفه پيمانكار اصولاً پايه و اساس قانوني نخواهد داشت.

مشكل ديگري كه در مناقصات مختلف مشاهده مي گردد ارزيابي توان فني پيمانكار مي باشد در مناقصات يك مرحله اي ممكن است تعداد زيادي پيمانكار در مناقصه شركت نمايند و ارزيابي دقيق آنها توسط كارفرما مقدور نباشد، در بعضي از پروژه ها روش دقيقي نيز براي امتياز دهي به پيمانكاران ازنظر فني وجود ندارد و ممكن است با روشهاي موجود پيمانكار داراي صلاحيت بالا حذف و يا عمل عكس انجام پذيرد اين مورد وقتي با پيشنهاد قيمت از طرف پيمانكار تركيب مي شود. تاثيرات بدتري از خود بجاي خواهد گذاشت اگر ملاك فقط قيمت باشد بايد فاتحه انجام كار با كيفيت مناسب را خواند. به نظر اينجانب مي بايست مرحله ارزيابي پيمانكاران قبل از انجام مناقصه صورت گيرد و از يك روش اصولي و منطقي براي امتياز دهي استفاده كرد اين مرحله بسيار حساس مي باشد زيرا راهيابي پيمانكاري كه كار وي از كيفيت مناسب برخوردار نباشد به مرحله بعد مي تواند هزينه هاي زيادي را به دنبال داشته باشد و باعث تاخير در اجراي پروژه گردد و از طرف ديگر حذف پيمانكاراني كه كار آنها از كيفيت و قيمت مناسب برخوردار است از مجموعه پيمانكاران باعث افزايش قيمت اجراي پروژه خواهد شد در پاره اي از پروژه ها مشاهده شده كه كارفرما وارد جزئيات مي گردد و كليه مسائل را از پيمانكار طلب مي كند ، بايد به اين نكته توجه نمود كه طلب كردن تعداد زيادي پارامتر و درخواست آن در زمان محدود و كم از پيمانكار در بعضي از مراحل غيرممكن است و پيمانكاران در اين مرحله ممكن است درست تصميم گيري ننموده و تحت فشار موجود به اعداد و ارقام ناصحيح جهت پيشنهاد قيمت برسند. بهتر است براي اجراي كلي يك قرارداد آنها را به بخشهاي مختلف تقسيم و آن را فاز به فاز جلو برد تا هر دو طرف با آرامش و دقت بالا تصميم گيري نمايند و همه چيز به بخت و اقبال تبديل نگردد. بهتر است ارزيابي ها از نظر فني توسط يك سازمان واحد در كشور انجام و كليه قراردادهائي كه يك پيمانكار انجام داده به همراه توانايي هاي مالي و فني وي بررسي و رتبه بندي شوند و اجراي هر قرارداد با سقف مبلغ خاص رتبه مخصوص به خود راطلب نمايد. اين امر باعث جلوگيري از هدررفتن زمان خواهد شد و باعث راهيابي شركت هاي باصلاحيت به مناقصه خواهد گرديد. اين سخت گيري ها نبايد به گونه اي باشد كه بعضي از شركت هاي خوب از شركت در مناقصه صرف نظر نمايند در بعضي از مناقصات گاهي اوقات ديده مي شود كه كارفرما درخواست تهيه جداول و اطلاعات خاصي را از پيمانكار نموده كه انجام آن در زمان محدود مناقصه عملي نيست اين مورد يا در اثر ارزيابي ناصحيح از اطلاعات موجود صورت يافته است و يا جهت حذف آگاهانه تعداد زيادي از پيمانكاران كه از قبل در جريان مناقصه قرار نگرفته اند صورت مي پذيرد كه اين مسائل مي بايست توسط بازرسين مربوطه به دقت بررسي و با متخلفين برخورد قانوني انجام پذيرد. اين روزها شاهد مسئله اي بسيار جدي تر در عرصه مناقصات هستيم و آن اين است كه ملاك اصلي جهت اجراي پروژه از نظر كارفرما " قيمت پيشنهادي" است و ساير موارد اهميت كمتري پيدا نموده اند و ما شاهد آن هستيم كه شركت هايي كه تازه متولد شده اند بدون هيچ سابقه درخشان و با پرسنل مبتدي و ناكارآمد يكي پس از ديگري در مناقصات با قيمت هاي بسيار پائين برنده مي شوند كه اين امر بصورت زير قابل بررسي است :

1- قيمت پائين ممكن است هزينه هاي زيادي را به دنبال داشته باشد.

2- قيمت معمولاً با كيفيت در ارتباط است و شما هرچه بخواهيد كيفيت را بالا ببريد ناچار به صرف هزينه خواهيد بود بين هزينه و كيفيت مي بايست نقطه بهينه اي انتخاب شود.

3- قيمت هاي پائين معمولاً بر روي حداقل نيازهاي كارمندان آن پروژه تأثير منفي خواهد داشت. پيمانكاري كه قيمت بسيار پائين مي دهد مجبور به حذف هزينه هاي خود خواهد شد و معمولاً اين كاهش از حقوق پرسنل و رفاه كاركنان شروع خواهد شد در پي آن از كاركنان كم سابقه و ناكارآمد استفاده خواهد شد و بسياري ازامكانات رفاهي كه در اختيار كاركنان پروژه قرار مي گيرد حذف خواهد شد. حذف اين امكانات تأثير به سزايي بر روي كيفيت كار آنها خواهد داشت كارمندي كه از نظر حقوقي تامين نگردد و يا امكانات تفريحي و رفاهي و فرهنگي و آموزشي وي قطع شود (بخصوص در بعد آموزش) برروي كيفيت كاري او تاثير منفي خواهد داشت. اين امر در بعضي از پروژه ها كرامات انساني را نيز زير سؤال خواهد برد مثلاً در صورتيكه در پروژه جمع آوري زباله جهت پائين آوردن هزينه ها حداقل نيازهاي ايمني و بهداشتي مثلاً دستكش و ماسك در اختيار كارگران گذاشته نشود و كارگر بدون دستكش زباله ها را جمع آوري نمايد كرامت انساني زير سؤال خواهد رفت و مسئوليت آن بر عهده كساني خواهد بود كه برنده مناقصه را شركتي مي دانند كه قيمت كمتر را ارائه نموده و هيچ گونه نظارتي برآنها نبوده است و ساير موارد را به فراموشي سپرده اند. اگر شركتي به آموزش بها دهد براي تفريح پرسنل ارزش قائل شود سطح رفاهي پرسنل را در اجتماع در نظر گيرد، كيفيت را مدنظر قرار دهد و ... جهت انجام همة موارد فوق نياز به صرف هزينه مي دارد. كه اين امرباعث افزايش قيمت تمام شده خواهد شد در اين ميان اگر كميسيون معاملات فقط كمترين قيمت را ملاك قرار دهد علاوه براينكه به اهداف خود در اين پروژه بصورت قطعي نخواهد رسيد، مي بايست جوابگوي حقوق از دست رفته كارگراني باشد كه در اين دنيا و آخرت حقوق خود را مطالبه خواهند كرد.

4- در برخي مواقع قيمت پائين به مفهوم اين است كه پروژه براي پيمانكار بخوبي تفهيم نشده است و پيمانكار در برآورد خود دجار اشتباه گرديده و پارامترهاي مهمي را در نظرنگرفته است و اين خود نشان دهنده اين است كه اين پيمانكار دقت كافي جهت انجام كار را نداشته و شناخت كاملي از فعاليت هاي پروژه نداشته است.